ABC Społecznika ... zachowanie naturalnego biegu rzek

Procedury działania w aspekcie prowadzonych postępowań administracyjnych,

związanych z planowanymi przedsięwzięciami hydrotechnicznymi.

ABC Społecznika walczącego o zachowanie naturalnego biegu rzek o charakterze górskim i podgórskim.

Autor Robert Kostecki

Na dzień dzisiejszy większość wędkarsko „strategicznych“ cieków pstrągowych jest w użytkowaniu Polskiego Związku Wędkarskiego (PZW). Taki stan poprzedzało wygranie przez Zarząd Okręgu PZW konkursu ofert na oddanie w użytkowanie obwodów rybackich. Wspomniany konkurs ogłasza właściwy terytorialnie Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej.

Po wygraniu konkursu ofert, co m.in. wiąże się z przedstawieniem stosownego operatu rybackiego, w tym przypadku ZO PZW staje się "uprawnionym do rybactwa", co w świetle obowiązującego prawa daje mu pewne możliwości sprawcze, ponieważ art. 127. ust. 7. pkt 6 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.) głosi, iż - Stroną postępowania w sprawie o wydanie pozwolenia wodnoprawnego jest uprawniony do rybactwa w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych.

I. Uprawnienia przysługujące stronie w sprawach o wydanie pozwolenia wodnoprawnego:

1. W trakcie prowadzonego postępowania każda ze stron ma prawo złożyć swoje zastrzeżenia i uwagi w odniesieniu do propozycji zawartych w złożonym wniosku i operacie wodnoprawnym.

2. Strona może złożyć sprzeciw przeciwko wydaniu pozwolenia, jednak sprzeciw nie musi stanowić podstawy do odmowy przez organ udzielenia pozwolenia wodnoprawnego.

3. Strona ma prawo odwoływania się od decyzji udzielającej pozwolenia wodnoprawnego.

4. Strona może złożyć uzasadniony wniosek do właściwego starosty powiatowego o zawarcie w instrukcji gospodarowania wodą, danych odzwierciedlających aktualny stan środowiska lub dostosowanie urządzeń hydrotechnicznych do panujących warunków hydrologicznych. Zgodnie z art. 128 ust. 3 i art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, właściwy starosta powiatowy od aktualnego lub przyszłego użytkownika np. Małej Elektrowni Wodnej (MEW) ma prawo żądać (tym bardziej na wniosek innego użytkownika) aktualizacji instrukcji gospodarowania wodą.

5. Uprawniony do rybactwa może wystąpić do stosownego organu o informację, czy użytkownik budowli hydrotechnicznych nabył uprawnienia do urządzeń i gruntów pod wodą, poprzez zawarcie umowy cywilno-prawnej (brak takiej umowy skutkuje tym, że mimo posiadania aktualnego pozwolenia wodnoprawnego taki użytkownik nie może prowadzić działalności);

Ad. 3

Jeżeli w odpowiednim terminie dochodzi do systemu odwołań do kolegiów i sądów różnych instancji od wydanych decyzji administracyjnych, często powodującego, że sprawa ciągnie się przez wiele lat, wtedy takie postępowanie w znakomity sposób odsuwa w czasie umocnienie się pozwolenia wodnoprawnego, nie mówiąc już, że może doprowadzić do zmiany lub cofnięcia wydanej decyzji!

Ad. 4

Strona postępowania może złożyć wniosek w sytuacji, kiedy:

a) średniorocznie zmniejszyły się przepływy charakterystyczne, a w operacie wodnoprawnym powołuje się np. na dane z lat 1979-1999 (ogólna zasada mówi o wzięciu do obliczeń najnowszych, dostępnych danych hydrologicznych pochodzących z Centralnej Bazy Danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej);

b) wykazywano nieprawidłowe gospodarowanie wodą w okresie wcześniejszym, np. piętrzenie wody bez zachowania przepływu nienaruszalnego, tzw. „biologicznego“, a pogorszenie stosunków wodnych w ostatnich latach daje uzasadnione podejrzenie, że po uzyskaniu „przedłużenia“ pozwolenia wodnoprawnego na kolejne 20 lat, na dotychczasowych zasadach spowoduje, iż tym bardziej użytkownik MEW nie będzie przestrzegał warunków pozwolenia;

c) użytkownik obiektu hydrotechnicznego, chce nadal korzystać z wody, kiedy kontrole, np. RZGW wykazały, że w okresie tzw. „niżówek“ brak jest przepływu nienaruszalnego w cieku, już nawet powyżej budowli wodnej;

d) budowle i urządzenia hydrotechniczne nie spełniają określonych wymogów, np. posiadają niedostosowane turbiny do pracy w okresie krytycznych przepływów wody lub brak przepławki dla organizmów wodnych.

II. Uprawniony do rybactwa może uczestniczyć w procedurze wydania decyzji przez organ I instancji (wójt, burmistrz), która to decyzja nie nakazuje sporządzenia oceny (raportu) oddziaływania na środowisko dla szeregu przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, występując z wnioskiem o sporządzenie jednak takiej oceny, oraz odwoływać się od wydanej decyzji.

III. Uprawniony do rybactwa może uczestniczyć w procedurze wydania decyzji organu I instancji (wójt, burmistrz), która nakazuje sporządzenie oceny (raportu) oddziaływania na środowisko dla szeregu przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, występując ze stosownymi wnioskami, albo odwoływać się od wydanej decyzji.

IV. Zgodnie z art. 31 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego – PZW jako organizacja społeczna (tu pytanie: Czy PZW jest organizacją społeczną?) może:

§ 1. W sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem:

1) wszczęcia postępowania,

2) dopuszczenia do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny.

§ 2. Organ administracji publicznej, uznając żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji do udziału w postępowaniu. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji społecznej służy zażalenie.

§ 3. Organizacja społeczna uczestniczy w postępowaniu na prawach strony.

§ 4. Organ administracji publicznej, wszczynając postępowanie w sprawie dotyczącej innej osoby, zawiadamia o tym organizację społeczną, jeżeli uzna, że może ona być zainteresowana udziałem w tym postępowaniu ze względu na swoje cele statutowe i gdy przemawia za tym interes społeczny.

§ 5. Organizacja społeczna, która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony, może za zgodą organu administracji publicznej przedstawić temu organowi swój pogląd w sprawie, wyrażony w uchwale lub oświadczeniu jej organu statutowego.

V. Jeżeli w toczących się postępowaniach administracyjnych PZW nie został uznany przez organ za stronę, to na mocy art. 44. ust. 1. ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1235, zpóźn. zm.) - jako organizacja ekologiczna (tu pytanie: Czy PZW jest organizacją ekologiczną?), która powołując się na swoje cele statutowe, zgłosi chęć uczestniczenia w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, uczestniczy w nim na prawach strony, jeżeli prowadzi działalność statutową w zakresie ochrony środowiska lub ochrony przyrody, przez minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia tego postępowania.

Ust. 2. Organizacji ekologicznej służy prawo wniesienia odwołania od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa prowadzonym przez organ pierwszej instancji; wniesienie odwołania jest równoznaczne ze zgłoszeniem chęci uczestniczenia w takim postępowaniu. W postępowaniu odwoławczym organizacja uczestniczy na prawach strony.

Ust. 3. Organizacji ekologicznej służy skarga do sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa.

Ust. 4. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji ekologicznej służy zażalenie.

Uwaga!

Zgodnie z definicją legalną, zawartą w art. 3 pkt 16 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1232) - organizacją ekologiczną jest organizacja społeczna, której statutowym celem jest ochrona środowiska.

W związku z powyższym na pojęcie organizacji ekologicznej składają się dwa elementy: 

1) Element podmiotowy: organizacja ekologiczna jest organizacją społeczną. Po drugie, organizacja ekologiczna jako organizacja społeczna musi działać w jednej z prawem przewidzianych form organizacyjnych oraz musi posiadać akt określający jej cele i wewnętrzną organizację. Również na gruncie ustawy Prawo ochrony środowiska uznaje się, iż akt ten nie musi być nazwany statutem (a więc określenie „cel statutowy” zawarte w art. 3 pkt 16 POŚ nie powinno być rozumiane dosłownie), lecz może to być również regulamin, jak w przypadku stowarzyszenia zwykłego (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 22 września 2005 r., IV SA/Wa 736/04, LEX nr 192898).

2) Element przedmiotowy: cel statutowy organizacji, jakim jest ochrona środowiska. Pojęcie „ochrona środowiska” zostało zdefiniowane w ustawie jako „podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej”, polegające „w szczególności” (a więc nie wyłącznie) na „racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, oraz przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego” (U-Poś art. 3 pkt 13). Ponieważ zaś zgodnie z ustawą pod pojęciem „środowisko” rozumieć należy „ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami” (U-Poś art. 3 pkt 39), tworzy to szeroki zakres pojęcia „organizacja ekologiczna”. Organizacją ekologiczną jest bowiem m.in. taka organizacja, której celem jest wyłącznie ochrona krajobrazu lub ochrona określonego gatunku roślin. W dodatku nie jest wymagane, aby ochrona środowiska stanowiła jedyny cel działania danej organizacji. Tym samym za organizację ekologiczną uznać można zarówno organizację, dla której ochrona środowiska jest podstawowym celem działania, jak i taką, dla której jest to jeden z celów związanych z celem głównym. Ważne jest, iż cel, jakim jest ochrona środowiska, musi zostać wyraźnie określony w statucie (regulaminie), nie można go domniemywać na podstawie ogólnych zapisów statutu lub faktycznej działalności danej organizacji.

Problemy wynikłe na tym tle, w każdym przypadku, rozstrzygnąć będzie musiało orzecznictwo sądów administracyjnych, w drodze celowościowej wykładni przepisów ustawy.

Z powyższego wynika, że Okręg PZW, jeżeli chce, posiada dość szeroki zakres możliwości oddziaływania na różnego rodzaju decyzje administracyjne dotyczące przedsięwzięć na ciekach, których jest jednym z użytkowników. Przy tym, trzeba zdawać sobie sprawę, że bez udziału społeczników, działania Okręgu, wyłącznie siłami pracowników Biura, bywają ograniczone, ponieważ wymagają dużego zaangażowania czasowego, przy jednoczesnej realizacji innych obowiązków. Dlatego osoby chcące autentycznie działać w temacie, powinny zrobić wszystko, żeby zostać członkami Komisji ds. Zagospodarowania i Ochrony Wód przy ZO PZW i w związku z tym ewentualnie otrzymać stosowne pełnomocnictwa do działania w imieniu uprawnionego do rybactwa.

Wielokrotnie napływają do nas sygnały, że Okręg PZW nie został poinformowany przez organ administracji o planowanych przedsięwzięciach hydrotechnicznych na użytkowanych przez siebie wodach. Organy administracji prowadzące postępowanie mają obowiązek zawiadamiać strony o podejmowanych czynnościach. Gdy jednak liczba stron przekracza 20, co nie tak rzadko ma miejsce w postępowaniach dotyczących decyzji środowiskowych, bezpośrednie doręczanie pism wszystkim stronom jest kosztowne i uciążliwe organizacyjnie. Wówczas ma zastosowanie art. 49 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 267, z późn. zm.), głoszący że – Strony mogą być zawiadamiane o decyzjach i innych czynnościach organów administracji publicznej przez obwieszczenie lub w inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób publicznego ogłaszania, jeżeli przepis szczególny tak stanowi; w tych przypadkach zawiadomienie bądź doręczenie uważa się za dokonane po upływie czternastu dni od dnia publicznego ogłoszenia.

Należy zatem stworzyć skuteczny system wychwytujący na czas ww. przedsięwzięcia, polegający na zarejestrowaniu się na stronach internetowych następujących instytucji: RZGW; RDOŚ; Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych; Starostw Powiatowych i Urzędów Miejsko-Gminnych, tych które posiadają elektroniczną formę biuletynu, tzw. newsletter. Można też wystosować pisemną prośbę do stosownych instytucji o informowanie Okręgu na temat wszczęcia wszelkich postępowań związanych z przedsięwzięciami hydrotechnicznymi na wodach użytkowanych przez Okręg PZW.

Tyle z grubsza o uprawnieniach PZW, stowarzyszeń zarejestrowanych i tym podobnych organizacji pozarządowych. 

Teraz parę słów o możliwościach społeczeństwa: na mocy art. 5. ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1235, zpóźn. zm.) - każdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa i każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, np. w konsultacjach społecznych związanych z przedsięwzięciami wymagającymi oceny oddziaływania na środowisko.

W pozostałych przypadkach pozostają: apele, petycje, narady, demonstracje, itp. działania.

Robert Kostecki