Minóg morski


Petromyzon marinus - Foto Bernd Stemmer, źródło: www.fischfauna-online.de

W polu naszego, dzisiejszego zainteresowania pojawia się minóg morski. Choć to rzadki gość w naszych wodach, jednak jego zachowania rozrodcze i pokarmowe kierują nas ku rybom będącym celem rybołówstwa również rekreacyjnego, w tym łososiowatym bo podobnie jak minogi zajmują podobne miejsce w ekosystemie, zasiedlając akweny morskie i odbywając podobne ciągi rozrodcze w rzekach. W przypadku tych ostatnich, skala wzajemnych relacji może jest niedostrzegalna w naszych wodach, jednak na Bałtyku i polskich rzekach świat się nie kończy ...

Minóg morski (Petromyzon marinus)  (L., 1758), zaliczany do Kręgoustych Cyclostomata – grupa wodnych kręgowców o otworze gębowym w kształcie okrągłej przyssawki. Nazwa krągłouste obejmuje minogi i śluzice zaliczane do bezżuchwowców. 

Największy przedstawiciel minogowatych, osiągający ponad metr długości w wagę ponad 2 kg. Głowa zakończona tarczą o średnicy większej niż przekrój poprzeczny odcinka skrzelowego, zaś powierzchnia tarczy usiana licznymi hakowatymi zębami, układającymi się w szeregi. To przystosowanie do sposobu odżywiania. Gatunek "drapieżny", pasożytniczy. Atakuje śledziowate - szprot, aloza, parposz oraz dorszowate - dorsz, plamiak, czerniak. Niestety nie omija również ryb łososiowatych. Najczęściej przywiera w okolicach brzusznych lub tuż za głową ofiary. W przypadku masowego występowania może stanowić poważne zagrożenie dla ryb cennych gospodarczo. W prawdzie często nie uśmierca większych ryb, bo po kilku dniach żerowania na żywej tkance ofiary przenosi się na kolejnego żywiciela, jednak pozostawia rozległe rany. Te zaś stanowią otwarte wrota do wszelkich infekcji, których jak uczy praktyka ostatnich lat nie brakuje w populacji łososiowatych. Niezależnie zbyt duża utrata tkanek i płynów ustrojowych ofiary może być bezpośrednią przyczyną śmierci.


fot. źródłod: www. doris.ffessm.fr


Aparat gębowy minoga morskiego Fot/ źródło:  www.regions.noaa.gov


Fot. źródło: www.m.nautil.us
W Bałtyku obecnie bardzo nieliczny, częściej jako gość z Morza Północnego. Cytując za "Poradnikiem ochrony siedlisk i gatunków" - rozwój i stan populacji wyglądał następująco: "Do 1945 r. minóg morski był sporadycznie odnotowywany w śródlądowych wodach Polski. W XIX wieku był kilkakrotnie stwierdzony w przymorskich rzekach, środkowym basenie Wisły (Bug, Narew, Tanew, Pilica, Bzura, Drwęca) podczas wędrówki tarłowej. W latach czterdziestych XX w. pojedyncze osobniki stwierdzono w Odrze, później w Pilicy, Pasłęce, Baudzie, Zalewie Wiślanym i jeziorze Dąbie. Tak więc obecnie występowanie tego gatunku ograniczone jest już tylko do obszaru północnej Polski".

Prawdopodobnym czynnikiem ograniczającym obecnie zasięg występowania jest pogorszenie warunków migracyjnych przez zanieczyszczenia rzek oraz zabudowa hydrotechniczna. Badania jego zachowań rozrodczych oparte są prawie wyłącznie na obserwacjach populacji północnoamerykańskich a w Polsce jest tak rzadki, że prawdopodobnie w ogóle nie rozmnaża się w naszych wodach.

Może być to jednak ocena nierzetelna a wnioski błędne bo jak podaje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska - cytuję: " ... przyjęty w monitoringu 2010 sposób oceny stanu siedliska w oparciu o charakterystyki hydromorfologiczne można zaakceptować, to jednak ustalony termin wykonywania badań (wrzesień-październik) jest nieodpowiedni dla omawianych gatunków (minogów w ogóle);  problematyczne jest również zastosowanie przyjętej oceny stanu populacji dla tych gatunków. Po pierwsze, termin w którym prowadzono badania monitoringowe absolutnie wyklucza złowienie dorosłego osobnika minoga morskiego" - koniec cytatu.  Źródło:

Rozród ... wędrówkę tarłową minóg morski rozpoczyna na wiosnę (kwiecień-maj). Jego tarliska znajdują się nawet kilkaset km w głąb lądu – w górnych odcinkach rzek. Gniazda formują samce – do których z kilkudniowym opóźnieniem docierają samice. Płodność waha się od 150 do 300 tys. ziaren ikry, zaś średnica jaj od 0,8 do 1,5 mm. Kilka dni po tarle również wszystkie tarlaki giną. Przy temperaturze wody ok. 15°C po 11 dniach wykluwają się larwy, które zasiedlają zastoiskowe odcinki w środkowym biegu rzek. Metamorfoza, po której młodociane osobniki o długości 130-150 mm spływają do morza następuje w maju. Następny okres 6-8 lat spędzają w wodach słonawych lub przybrzeżnych morskich. 

W Polsce objęty ochroną ścisła, na mocy ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 6 października 2014 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Warszawa, dnia 7 października 2014 r. Poz. 1348 . Załącznik nr.1, nr. 497. z adnotacją - ochrona czynna.



Zasięg występowania minoga morskiego www.fishbase.org
Przyglądając się mapie zasięgu występowania minoga morskiego widzimy, że zasiedla rozległe prowincje geograficzne. O ile w Bałtyku jest gatunkiem rzadkim i chronionym, to w innych akwenach potrafi być uciążliwy lub niebezpieczny dla ryb i jego ilość musi być kontrolowana i redukowana. 

Największe szkody w populacji ryb cennych gospodarczo poczynił minóg morski w strefie północnoamerykańskiej. Niewątpliwie przyłożył do tego rękę człowiek, otwierając temu gatunkowi drogę ku Wielkim Jeziorom budując od 1835 roku kanały. W latach 1940 - 1950 minóg morski był sprawcą największych szkód i można było go odnaleźć już we wszystkich pięciu jeziorach oraz kilku rzekach do nich wpływających. Obecnie gatunek ten jest przedmiotem działań kontrolnych przez rządowe agencje Stanów Zjednoczonych i Kanady, mających na celu monitorowanie jego populacji oraz redukcję do poziomu niezagrażającego rodzimym gatunkom. 



Zasięg występowania i oddziaływania Petromyzon marinus na gatunki ryb obszaru USA oraz Kanady, opisany został wnikliwie w obszernym opracowaniu: www.nas.er.usgs.gov
w dniu